Kiến thức cần biết về Zero Knowledge Proof (ZKP) trong Blockchain

Trong lĩnh vực blockchain và web3, Zero Knowledge Proofs là một khái niệm mang tính đột phá, cân bằng quy mô giữa quyền riêng tư và tính minh bạch. Hãy hình dung việc chứng minh bạn biết điều gì đó mà không cần tiết lộ chi tiết - chẳng hạn như xuất trình giấy tờ tùy thân để vào câu lạc bộ mà không tiết lộ địa chỉ. Điều này tương tự như ưu điểm của công nghệ mật mã ZKP, vì nó cung cấp khả năng bảo mật blockchain mạnh mẽ, đồng thời bảo vệ thông tin nhạy cảm của dữ liệu. 

 

Với nguồn gốc từ công nghệ mật mã, ZKP cho phép xác minh tính xác thực của một phần thông tin, chẳng hạn như mật khẩu, mà không tiết lộ thêm điều gì về thông tin đó. 

 

Hiểu đơn giản, Zero Knowledge Proof (ZKP) là các giao thức mật mã cho phép người chứng minh (bạn) thuyết phục người xác minh (người khác) về sự thật của một điều được đưa ra. Ví dụ, chứng minh rằng bạn đủ tuổi hợp pháp mà không cần tiết lộ bất kỳ thông tin bổ sung nào như ngày sinh của bạn. 

 

ZKP hoạt động như thế nào?

 

Điểm độc đáo của ZKP nằm ở khả năng xác thực dữ liệu mà không cần chia sẻ dữ liệu. Chúng sử dụng các thuật toán toán học trong đó người chứng minh có thể thuyết phục người xác minh về một thông tin mà không cần tiết lộ chi tiết về thông tin đó. Chẳng hạn, trong một giao dịch tiền điện tử, ZKP có thể xác thực tính hợp pháp của giao dịch mà không tiết lộ số tiền hoặc các bên liên quan. Điều này đạt được thông qua các kỹ thuật mã hóa phức tạp như giao thức “witness” và "challenge-response".

 

Để bạn hiểu khái niệm về ZKPs, chúng tôi sẽ đưa ra ví dụ về một mê cung. Người chứng minh đi qua mê cung, để lại những dấu vết kỹ thuật số chứng minh họ đã đến được lối ra mà không tiết lộ con đường thực sự đã đi qua. Người xác minh kiểm tra những dấu vết này và tin rằng người chứng minh đã hoàn thành hành trình khám phá mê cung, nhưng thông tin về con đường mà người chứng minh đi vẫn được giấu kín.

 

Ưu điểm của ZKP

• Quyền riêng tư nâng cao: ZKP cho phép chứng minh sở hữu một phần thông tin hoặc việc đã hoàn thành các nhiệm vụ cụ thể mà không tiết lộ thêm dữ liệu về thông tin hay nhiệm vụ đó. Điều này giúp bảo vệ dữ liệu nhạy cảm như số lượng giao dịch, danh tính người gửi/người nhận và các phiếu bầu trong DAO.
• Tăng cường bảo mật: ZKP có thể được sử dụng để xác minh tính hợp lệ của các phép tính phức tạp mà không cần tin cậy vào nguồn. Điều này tăng cường bảo mật blockchain bằng cách loại bỏ nhu cầu về trung gian và giảm các vectơ tấn công (attack vectors) tiềm ẩn.
• Cải thiện hiệu quả: ZKP có thể hợp lý hóa các quy trình nhất định bằng cách xác minh các phép tính phức tạp hiệu quả hơn các phương pháp truyền thống. Điều này có thể mang lại lợi ích cho các lĩnh vực như quản lý chuỗi cung ứng và phát hiện gian lận.

 

ZK Rollups thể hiện một bước nhảy vọt mang tính cách mạng trong khả năng mở rộng blockchain và quyền riêng tư và là một trong những trường hợp sử dụng hấp dẫn nhất của mật mã zero-knowledge (zero-knowledge encryption) trong không gian công nghệ blockchain. ZK Rollups là các cỗ máy xử lý giao dịch ngoài chuỗi vô cùng mạnh mẽ. 

 

Thay vì làm tắc nghẽn blockchain chính với mỗi giao dịch đơn lẻ, ZK Rollups gộp hàng trăm hoặc thậm chí hàng nghìn giao dịch thành một “bản tóm tắt” (rollup). Nhưng điểm mấu chốt nằm ở chỗ ZK Rollups không chỉ gửi bản tóm tắt này mà chúng chứng minh bản tóm tắt bằng sử dụng một loại mật mã thông minh gọi là Zero-Knowledge Proofs - ZKPs, rằng tất cả các giao dịch bên trong đều hợp lệ mà không tiết lộ thông tin về giao dịch đó. Điều này tương tự như việc bạn chỉ cần thẻ căn cước để vào câu lạc bộ mà không cần tiết lộ địa chỉ của mình. 

 

Ví dụ: ZK Rollups có thể tăng đáng kể thông lượng giao dịch của Ethereum bằng cách tổng hợp nhiều giao dịch thành một lô (batch) duy nhất được xử lý ngoài chuỗi, giảm tải việc tắc nghẽn giao dịch trên mạng chính. Sau khi xử lý, Zero Knowledge Proof sẽ được gửi tới mạng chính Ethereum, xác thực tất cả các giao dịch mà không tiết lộ chi tiết về chúng. Việc xử lý ngoài chuỗi và gửi bằng chứng này giúp giảm tải mạng, tăng thông lượng giao dịch và cải thiện hiệu suất tổng thể, có khả năng cho phép Ethereum xử lý hàng triệu giao dịch mỗi giây. 

 

ZK Rollups tận dụng công nghệ mật mã ZKP để không chỉ đạt được tốc độ xử lý giao dịch nhanh hơn mà còn nâng cao quyền riêng tư cho người dùng và ứng dụng cá nhân. Vì thế nó góp phần mở ra cơ hội cho nhiều lĩnh vực như DeFi, NFT và những đổi mới Web3 khác đòi hỏi tốc độ và tính bảo mật. 

 

Lợi ích của ZK Rollup là gì?

Zero Knowledge (ZK) Rollups đang cách mạng hóa bối cảnh blockchain bằng cách cung cấp một bộ cải tiến mạnh mẽ nhằm giải quyết một số thách thức cấp bách nhất trong việc áp dụng công nghệ blockchain. Những rollups này không chỉ là một khái niệm lý thuyết mà còn là một giải pháp thực tế giúp nâng cao tốc độ giao dịch, khả năng mở rộng, quyền riêng tư và khả năng chi trả. Đồng thời duy trì nguyên tắc nền tảng của phi tập trung. 

 

Dưới đây là phân tích sâu hơn về những lợi ích thiết thực mà ZK Rollups mang lại cho thế giới blockchain, thiết lập tiêu chuẩn mới về hiệu quả và trải nghiệm người dùng. 

 

• Giao dịch cực nhanh: Bằng cách thực hiện các giao dịch ngoài chuỗi, ZK Rollups cắt giảm phí giao dịch và thời gian chờ đợi, giúp cho giao dịch tiền điện tử trở nên mượt mà với chi phí phải chăng hơn.
• Khả năng mở rộng nâng cao: Hãy hình dung về một blockchain có thể xử lý hàng triệu giao dịch mỗi giây. ZK Rollups mở đường cho việc áp dụng đại trà và mở khóa toàn bộ tiềm năng của công nghệ blockchain.
• Tăng cường quyền riêng tư: ZKP giữ bí mật chi tiết giao dịch, bảo vệ quyền riêng tư của người dùng và củng cố niềm tin vào hệ thống tài chính.
• Phân cấp được bảo tồn: ZK Rollups duy trì tính chất phi tập trung của blockchain bằng cách chỉ gửi bằng chứng cho chuỗi chính, đảm bảo tính minh bạch và tin cậy đồng thời nâng cao tính hiệu quả.
• Giảm chi phí: Khi quá trình xử lý giao dịch chuyển sang ngoài chuỗi, phí giao dịch đương nhiên sẽ thấp hơn, giúp giao dịch tiền điện tử và các tác vụ trên blockchain khác trở nên dễ dàng hơn đối với người dùng.

 

Hãy hình dung về các khoản vay DeFi mà không cần tiết lộ lịch sử tài chính hoặc bỏ phiếu DAO mà không ảnh hưởng đến quyền riêng tư của bạn. ZKP tạo điều kiện cho một tương lai nơi các giao dịch tài chính và quản trị được cá nhân hoá, bảo vệ quyền riêng tư và đồng thời tận dụng tính minh bạch của công nghệ blockchain. 

 

Mật mã Zero Knowledge có thể mở ra cơ hội trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Dưới đây là các ứng dụng phổ biến của ZKE: 

 

Ứng dụng Zero-Knowledge trong công nghệ blockchain

Một trong những ứng dụng phổ biến nhất của công nghệ zero-knowledge (ZK) trong blockchain là dành cho mạng mở rộng lớp 2. ZK proofs cho phép các giải pháp mở rộng Lớp 2 gộp các giao dịch thành một bằng chứng duy nhất, cải thiện khả năng mở rộng và quyền riêng tư bằng cách xác thực các giao dịch mà không để lộ chi tiết thông tin về giao dịch đó. 

 

Hai loại ZK bao gồm zk-SNARK, được biết đến với tính hiệu quả và zk-STARK, nổi tiếng với vai trò chống lại các mối đe dọa điện toán lượng tử. Chúng giúp tăng thông lượng giao dịch và quyền riêng tư, được đánh giá là hữu ích trong các ứng dụng doanh nghiệp và tài chính phi tập trung.

 

Dưới đây là các ứng dụng khác của công nghệ mã hóa ZK trong ngành blockchain: 

 

• Tăng khả năng mở rộng: ZK-Rollups giải quyết các hạn chế của blockchain lớp 1 (sử dụng gói giao dịch có bằng chứng bảo vệ quyền riêng tư), tận dụng ZKE để giao dịch nhanh hơn, tiết kiệm hơn, tăng cường khả năng mở rộng blockchain.
• Xác minh tính toàn vẹn dữ liệu: Chứng minh dữ liệu không bị giả mạo và không cần tải xuống toàn bộ tệp, hợp lý hóa quy trình và tiết kiệm tài nguyên. Chẳng hạn, ZKP có thể chứng minh rằng người dùng có thông tin xác thực hợp lệ (như bằng lái xe hoặc hộ chiếu) mà không tiết lộ tài liệu đó, tăng cường quyền riêng tư trong quy trình xác minh trực tuyến.
• Oracles phi tập trung: Zero Knowledge Proof (ZKP) nâng cao các oracle phi tập trung như Chainlink trong hệ sinh thái blockchain bằng cách cải thiện quyền riêng tư, bảo mật, độ tin cậy, khả năng mở rộng và tính tuân thủ quy định. ZKP cho phép oracles xác minh độ chính xác của dữ liệu mà không tiết lộ thêm thông tin về dữ liệu đó, đảm bảo tính bảo mật và quyền riêng tư của người dùng. Chúng cũng duy trì tính toàn vẹn của dữ liệu và ngăn chặn gian lận bằng cách xác minh tính xác thực của dữ liệu.
• Tính toán đa bên an toàn (Secure Multi-Party Computation) (MPC): Cộng tác trong các phép tính mà không tiết lộ thông tin đầu vào riêng lẻ, tạo điều kiện phát triển các ứng dụng máy học và AI mới bảo vệ quyền riêng tư.

• Quản lý quyền kỹ thuật số (Digital Rights Management) (DRM): Kiểm soát quyền truy cập vào nội dung có bản quyền mà không cần các biện pháp bảo vệ bản sao xâm lấn.
• Tin nhắn an toàn: Gửi tin nhắn bí mật với tính năng mã hóa đầu cuối, chống giả mạo trong khi vẫn duy trì tính toàn vẹn của tin nhắn.
• Sự công bằng trong trò chơi trực tuyến: ZKP có thể được sử dụng trong game trực tuyến để chứng minh rằng kết quả của trò chơi là công bằng mà không tiết lộ thuật toán cơ bản hoặc logic trò chơi.
• Xác minh quyền sở hữu NFT: Chúng có thể xác thực quyền sở hữu và tính nguyên bản của NFT (Token không thể thay thế) mà không tiết lộ danh tính của chủ sở hữu.

 

Các ứng dụng chính thống của ZKP

Các ứng dụng thực tế khác của Zero Knowledge Proof bao gồm: 

 

• Giao dịch tài chính: Hãy hình dung việc mua hàng tạp hóa mà không tiết lộ số dư tài khoản ngân hàng của bạn. Tương tự, ZKE cho phép thanh toán ẩn danh, bảo vệ chi tiết giao dịch trong khi vẫn tuân thủ quy định của pháp luật. Ví dụ: trong tiền điện tử như Zcash, ZKP xác thực các giao dịch mà không tiết lộ người gửi, người nhận hoặc số tiền giao dịch, nâng cao quyền riêng tư.
• Hồ sơ bệnh án: Chỉ chia sẻ thông tin y tế cần thiết để chẩn đoán với sự đảm bảo tuyệt đối không bị rò rỉ thêm thông tin - ZKE cho phép bệnh nhân kiểm soát dữ liệu riêng tư của họ. Trong chăm sóc sức khỏe, ZKP có thể cho phép chia sẻ dữ liệu bệnh nhân cho mục đích nghiên cứu hoặc điều trị trong khi vẫn bảo vệ quyền riêng tư của bệnh nhân và tuân thủ các quy định như HIPAA.
• Hệ thống bỏ phiếu: ZKP có thể được sử dụng trong hệ thống bỏ phiếu điện tử để xác minh rằng cuộc bỏ phiếu đã được thực hiện chính xác mà không tiết lộ lựa chọn cụ thể của cử tri, đảm bảo cả quyền riêng tư và tính toàn vẹn trong quá trình bỏ phiếu.
• Xác minh hàng hóa trong quản lý chuỗi cung ứng (Verification of Goods in Supply Chain Management) (SCM): Các công ty có thể sử dụng mã hoá ZKP để chứng minh tính xác thực và nguồn gốc của sản phẩm trong chuỗi cung ứng mà không tiết lộ thông tin thương mại hoặc bí mật thương mại.
• Chấm điểm tín dụng trong các ứng dụng tài chính: ZKP có thể cho phép các cá nhân chứng minh rằng họ đáp ứng các tiêu chí tín dụng cụ thể mà không tiết lộ tình hình tài chính chính xác của họ.
• Quyền truy cập bí mật vào hồ sơ chung: Chính phủ có thể sử dụng ZKP để cho phép truy cập an toàn và riêng tư vào hồ sơ chung, đảm bảo rằng thông tin nhạy cảm không bị lộ một cách không cần thiết.
• Xác thực không cần mật khẩu: Loại bỏ phương thức mật khẩu dễ bị tấn công. ZKE cho phép chứng minh bạn biết rõ mật khẩu để truy cập vào một cái gì đó mà không cần tiết lộ mật khẩu, giảm thiểu rủi ro bị hack.
• Lưu trữ đám mây: Lưu trữ an toàn dữ liệu trên đám mây mà không cấp quyền truy cập đầy đủ vào dữ liệu thô cho nhà cung cấp dịch vụ đám mây. ZKE đảm bảo việc giải mã chỉ khi có sự cho phép thích hợp.
• Xác minh sinh trắc học: Chứng minh danh tính của bạn bằng nhận dạng vân tay hoặc khuôn mặt mà không lưu trữ dữ liệu sinh trắc học thô, giảm thiểu những lo ngại về quyền riêng tư.
• Nâng cấp phần mềm: Xác minh các bản cập nhật phần mềm là hợp pháp và chống giả mạo mà không chia sẻ mã nguồn riêng tư, tăng cường bảo mật và độ tin cậy.

 

Tuy ZKE vẫn đang phát triển nhưng các ứng dụng của nó vẫn có nhiều tiềm năng. Khi nghiên cứu và phát triển tiến bộ của công nghệ này, chúng ta có thể mong đợi ZKE sẽ cách mạng hóa quyền riêng tư, bảo mật và hiệu quả của dữ liệu trong các lĩnh vực khác nhau và định hình lại cách người dùng tương tác với công nghệ trong tương lai. 

 

Một số dự án tiền điện tử, đặc biệt là các dự án trong hệ sinh thái Ethereum, đang là những người dẫn đầu trong việc sử dụng công nghệ mã hoá ZKP:

 

• Loopring: Loopring sử dụng Zero Knowledge Proof để tổng hợp nhiều giao dịch chuyển tiền thành một giao dịch. Điều này làm giảm đáng kể phí gas và tăng thông lượng giao dịch trên mạng Ethereum. Chủ yếu tập trung vào các sàn giao dịch phi tập trung (DEX), Loopring cho phép giao dịch tiền điện tử tốc độ cao và tiết kiệm chi phí. Dẫn đầu trong các dự án tiền điện tử sử dụng ZK Rollups, Loopring cung cấp giao dịch tiền điện tử nhanh chóng, chi phí thấp trên blockchain Ethereum.
• Zcash: Zcash là dự án tiên phong về quyền riêng tư, sử dụng công nghệ zk-SNARK để bảo mật hoàn toàn số tiền giao dịch cũng như danh tính của cả người gửi và người nhận, đảm bảo quyền riêng tư tuyệt đối trong giao dịch. Tiền điện tử Zcash cung cấp mức độ riêng tư cao cho những người dùng ưu tiên tính bảo mật trong các giao dịch tài chính của họ.
• Filecoin: Mạng lưu trữ phi tập trung này sử dụng ZKP để xác minh việc lưu trữ và tính toàn vẹn của dữ liệu mà không cần tiết lộ dữ liệu thực tế. Điều này rất quan trọng để đảm bảo quyền riêng tư và bảo mật trong hệ sinh thái lưu trữ dữ liệu phi tập trung.
• StarkWare: StarkWare cung cấp nền tảng cho các nhà phát triển xây dựng các giải pháp mở rộng tùy chỉnh bằng cách sử dụng ZK-STARK, tạo điều kiện cho các giao dịch nhanh hơn và tiết kiệm hơn. Bằng cách cho phép các nhà phát triển tạo dApp hiệu quả hơn, dự án sẽ mở rộng phạm vi và khả năng mở rộng của hệ sinh thái Ethereum.
• Immutable X: Tập trung vào NFT, Immutable X sử dụng ZK proofs để cho phép giao dịch NFT gần như tức thời, không tốn phí gas trên Ethereum. Immutable X là một sản phẩm rất hấp dẫn đối với các nhà phát triển và những người đam mê trò chơi nhờ tính hiệu quả và tiết kiệm chi phí trong việc xử lý các giao dịch NFT.
• Secret Network: Secret Network tập trung vào việc kích hoạt quyền riêng tư cho các hợp đồng thông minh. Nó đảm bảo rằng dữ liệu và tính toán trong hợp đồng thông minh được giữ bí mật. Điều này đặc biệt phù hợp với các ứng dụng tài chính phi tập trung tư nhân (DeFi) và các ứng dụng blockchain tập trung vào quyền riêng tư khác.
• Mina Protocol (Formerly Coda): Mina Protocol duy trì kích thước blockchain rất nhỏ gọn bằng cách sử dụng zk-SNARK, đảm bảo rằng ngay cả điện thoại thông minh cũng có thể tham gia đầy đủ vào mạng. Điều này giúp cho blockchain trở nên cực kỳ dễ tiếp cận và thân thiện với người dùng, thúc đẩy việc áp dụng rộng rãi hơn.
• Aztec Protocol: Aztec Protocol tập trung vào việc cho phép các giao dịch riêng tư trong không gian DeFi, bao gồm việc cho vay và vay bí mật. Dự án mở đường cho một tương lai nơi các giao dịch tài chính trên blockchain có thể vừa an toàn vừa riêng tư.
• ZkSync: Giao dịch ZkSync rất nhanh chóng và an toàn trên Ethereum bằng cách tận dụng hiệu quả của ZK Rollups. Khả năng tương thích của ZkSync với hệ sinh thái Ethereum hiện có là một lợi thế đáng kể, giúp các nhà phát triển và người dùng dễ dàng áp dụng hơn.
• Hermez Network: Bằng cách triển khai ZK Rollups, Mạng Hermez tăng tốc độ giao dịch nhanh hơn và giảm chi phí trên mạng Ethereum. Điều này làm cho các giao dịch Ethereum trở nên hiệu quả hơn, đặc biệt có lợi cho các giao dịch có khối lượng lớn nhưng giá trị thấp.
• Tornado Cash: Tornado Cash sử dụng zk-SNARK để ẩn danh các giao dịch Ethereum. Nó phá vỡ liên kết trên chuỗi giữa địa chỉ nguồn và địa chỉ đích. Dịch vụ này rất quan trọng đối với người dùng đang tìm kiếm sự riêng tư trong các giao dịch vì cho phép họ giao dịch trên Ethereum trong khi vẫn duy trì tính ẩn danh.

 

Mặc dù mật mã ZK mang lại nhiều hứa hẹn cho công nghệ blockchain nhưng vẫn còn những rủi ro và thách thức tiềm ẩn liên quan đến việc triển khai bao gồm: 

 

1. Độ phức tạp tính toán: Việc tạo và xác minh bằng chứng ZK có thể đòi hỏi nhiều công sức tính toán, có khả năng hạn chế việc áp dụng rộng rãi, đặc biệt là trên các thiết bị có nguồn lực hạn chế.
2. Sự non nớt về công nghệ: Mật mã ZK vẫn đang phát triển và việc tích hợp một cách liền mạch với các nền tảng blockchain hiện có đặt ra những thách thức về tính tương thích, hiệu quả và bảo mật.
3. Niềm tin hạn chế vào thiết lập: ZK-SNARK là một loại K proof, dựa vào quy trình "thiết lập đáng tin cậy" một lần để tạo ra các tham số mật mã. Lỗ hổng bảo mật trong giai đoạn này có thể gây nguy hiểm cho toàn bộ hệ thống.
4. Mối đe dọa tính toán lượng tử: Sự phát triển của điện toán lượng tử có khả năng phá vỡ các sơ đồ ZK-SNARK hiện tại. Nghiên cứu đang diễn đóng một vai trò quan trọng để phát triển mật mã ZK kháng lượng tử.
5. Mối quan tâm tập trung: Mặc dù cải thiện khả năng mở rộng nhưng ZK Rollups vốn tập trung sức mạnh xác minh giao dịch vào tay sequencer, điều này có thể gây ra mối lo ngại về việc tập trung hóa.
6. Nguy cơ bị lạm dụng: Khía cạnh bảo mật riêng tư của mật mã ZK có thể bị lạm dụng để tạo điều kiện cho các hoạt động bất hợp pháp như rửa tiền hay trốn thuế. Các khung pháp lý và cân nhắc đạo đức là cần thiết để giảm thiểu những rủi ro này.
7. Tấn công kỹ thuật số: Người dùng tương tác với các ứng dụng dựa trên ZK dễ bị tổn thương trước các tấn công kỹ thuật số nếu họ mắc bẫy hoặc các nỗ lực lừa đảo. Nhận thức về an ninh và giáo dục là rất quan trọng.

Zero Knowledge Proofs và Rollups không chỉ là những điều kỳ thú về mật mã mà còn rất cần thiết cho giai đoạn tiếp theo của quá trình phát triển blockchain. Chúng mang đến sự kết hợp độc đáo giữa quyền riêng tư, bảo mật và tính hiệu quả, những yếu tố không thể thiếu trong việc mở rộng áp dụng các giải pháp dựa trên blockchain. 

 

Công nghệ Zero Knowledge (ZK) hứa hẹn một tương lai cho việc nâng cao quyền riêng tư, bảo mật và khả năng mở rộng. 

 

ZK cũng đảm bảo quyền riêng tư bằng cách ẩn danh các giao dịch và bảo vệ dữ liệu cá nhân. Nó tăng cường bảo mật bằng cách xác minh các tính toán phức tạp mà không để lộ chi tiết. Ngoài những điều này, ZK có thể cách mạng hóa danh tính phi tập trung, bảo mật tính toán của nhiều bên và thậm chí tạo ra các blockchain kháng máy tính lượng tử (quantum-proof).

 

Tuy nhiên, những thách thức như độ phức tạp tính toán, sự non nớt về công nghệ và sự hiểu biết của người dùng phải được giải quyết để tăng cường áp dụng rộng rãi hơn. Mặc dù vậy, tương lai của ZK vẫn đầy hứa hẹn với sự phát triển và triển khai liên tục. Đây là tiến bộ công nghệ và là phương tiện để lấy lại quyền kiểm soát, khai thác tiềm năng và định hình một tương lai kỹ thuật số nơi quyền riêng tư, bảo mật và khả năng mở rộng cùng tồn tại. 

 

1. TOP dự án Layer-2 nổi bật nhất đáng xem xét năm 2024

2. Giải pháp mở rộng quy mô lớp 1 và lớp 2 của Blockchain

3. TOP dự án Layer-2 nổi bật nhất đáng xem xét năm 2024 

4. Top 6 dự án Bitcoin lớp 2 (Bitcoin Layer-2) tốt nhất năm 2024

5. Khác biệt giữa Blockchain lớp 2 và lớp 3

6. Top mạng lớp 0 hàng đầu cần biết