Web 3.0 là gì? Những điều bạn cần biết về Internet phi tập trung (Decentralized Internet)

Web 3.0 hay Web3 là một mạng internet phi tập trung tận dụng sức mạnh của công nghệ blockchain, trên đó một loạt ứng dụng phi tập trung (dApps) được phát triển và vận hành. Còn được gọi là Decentralized Web hay Semantic Web, Web3 mang đến một cách thức minh bạch và an toàn hơn để truy cập các dịch vụ trực tuyến mà không cần dựa vào các công ty Big Tech để xử lý dữ liệu và quyền riêng tư của người dùng.

Không giống như hầu hết các dịch vụ trực tuyến tập trung trên internet phổ thông hiện nay, Web 3.0 lấy lại quyền kiểm soát từ các công ty công nghệ lớn và trao quyền cho người dùng internet bằng cách cho phép họ kiểm soát tốt hơn đối với dữ liệu và bảo mật trực tuyến của họ. Các dApp hỗ trợ Web3 được xây dựng trên các mạng blockchain phổ biến như Ethereum và bao gồm nhiều danh mục - từ trò chơi và mạng xã hội đến tài chính phi tập trung (DeFi), NFT và metaverse.

Tính đến năm 2022, Web 3.0 vẫn đang trong giai đoạn phát triển ban đầu và các trường hợp sử dụng cũng như ứng dụng mới cho web phi tập trung liên tục được khám phá. Trong khi Web3, dựa trên công nghệ sổ cái phi tập trung và hợp đồng thông minh, vẫn chưa trở thành xu hướng chủ đạo, những người ủng hộ vẫn tin rằng nó có khả năng cạnh tranh với Big Tech và mở ra một làn sóng rất cần thiết về tính minh bạch, cởi mở và bảo mật trong cách chúng ta truy cập các dịch vụ và tương tác qua internet.

Thuật ngữ Web 3.0 được đặt ra bởi người đồng sáng lập Ethereum và người sáng lập của Polkadot, Tiến sĩ Gavin Wood, vào năm 2014. Gavin đã hình dung Web3 như một cách để cải thiện niềm tin vào World Wide Web, loại bỏ sự phụ thuộc vào một số công ty tư nhân.

Như đã biết, trước Web 3.0, đã có Web 1.0 và Web 2.0 - phiên bản trước đó của Internet. Hãy tìm hiểu thêm về web 1.0 và Web 2.0 trước khi đi sâu vào Web 3.0.

Web 1.0

Internet, hay World Wide Web như tên gọi thời đó, chủ yếu là một dịch vụ chỉ đọc (read-only). Các công ty và doanh nghiệp đưa lên trang web của họ những thông tin có thể xem và đọc được, nhưng không có khái niệm thực sự về tương tác trực tuyến trên trang web tĩnh này.

Giai đoạn Web1 của kỷ nguyên internet kéo dài từ khi công nghệ này ra mắt vào năm 1989-90 cho đến năm 2004. Nó được thúc đẩy bởi nội dung tĩnh trên các trang web có thể truy cập trực tuyến.

Web 2.0

Năm 2004, Internet đã thay đổi với sự ra đời của mạng xã hội. Từ việc trở thành trải nghiệm chỉ đọc, các nền tảng truyền thông xã hội đã biến Internet trở thành nơi người dùng có thể truy cập thông tin và tương tác với những người dùng hoặc doanh nghiệp khác. Giai đoạn này còn được gọi là giai đoạn đọc-ghi (read-write) trong lịch sử của Internet.

Phương tiện truyền thông xã hội mang lại sự thay đổi đáng kể nhất trong cách người dùng tương tác trực tuyến, cho phép họ chia sẻ suy nghĩ và giao tiếp trực tuyến thay vì chỉ tiêu thụ thông tin do người khác đăng trên internet. Tuy nhiên, với sự phát triển của web, sự xuất hiện của các tập đoàn lớn kiểm soát mạng xã hội và dữ liệu được chia sẻ bởi người dùng web đã trở thành mối lo ngại mới nổi trong những năm qua.

Web2 bắt đầu vào khoảng năm 2004 nhưng vẫn tiếp tục cho đến ngày nay, mặc dù mối lo ngại và nhận thức về quyền riêng tư dữ liệu trong lĩnh vực kỹ thuật số đang tăng lên hàng ngày.

Web 3.0

Chỉ mất khoảng một thập kỷ để công chúng bắt đầu nhìn thấy những bất cập trong cách thức hoạt động của Web2. Năm 2014 là lúc bước vào Web 3.0 - thế hệ công nghệ web thứ ba, dưới dạng đề xuất.

Được biết đến là giai đoạn đọc-viết-sở hữu (read-write-own) của Internet, hình thức sở hữu dữ liệu và truy cập trực tuyến phi tập trung sẽ lấy lại sức mạnh từ những gã khổng lồ Internet và làm cho không gian mạng trở nên dễ tin cậy và an toàn hơn khi sử dụng. Các thành phần xây dựng của Web3 bao gồm công nghệ blockchain, tiền điện tử và token không thể thay thế (NFT) - tất cả đều được thiết kế cho các hoạt động phi tập trung, không cần cấp phép, không cần tin cậy và minh bạch hơn.

Mặc dù thuật ngữ Web3 này được đặt ra vào năm 2014 nhưng phải mất vài năm đổi mới làm nổi bật nó. Tính đến năm 2022, nhận thức về tiềm năng của công nghệ này đã được nâng cao hơn, nhưng phạm vi tiếp cận của nó vẫn thấp hơn đáng kể mặc dù sự hoài nghi đang ngày càng gia tăng đối với các hệ thống Web2.

Trong khi Web1 bị giới hạn bởi phạm vi sử dụng của nó thì Web2 đã mở ra một cách hoàn toàn mới để sử dụng Internet cho người dùng toàn cầu. Tuy nhiên, nó cũng dẫn đến sự tập trung quyền lực vào tay một số công ty công nghệ chọn lọc, những người chuyên thu thập dữ liệu trái phép từ người dùng để có cơ hội kiếm tiền.

Sau đây là các tính năng chính cho phép Web3 không chỉ cung cấp tính bảo mật và quyền riêng tư cao hơn đối với dữ liệu của chính người dùng mà còn linh hoạt hơn cho cả doanh nghiệp và người dùng cuối:

Phi tập trung

Được thiết kế trên blockchain, các ứng dụng Web 3.0 được phân phối và không còn cho phép cơ quan tập trung sở hữu hoặc kiểm soát dữ liệu người dùng. Thay vào đó, các ứng dụng phi tập trung Web3 cung cấp quyền kiểm soát hoàn toàn dữ liệu cho người dùng, hạn chế khả năng bị theo dõi và lạm dụng cách họ tương tác với dApps hoặc truy cập internet.

Không cần cấp phép (Permissionless)

Việc truy cập vào các dịch vụ Web 3.0 được dân chủ hóa theo cách chưa bao giờ có thể thực hiện được với mô hình tập trung của Web 2.0. Trong Web3, người dùng, người sáng tạo và tổ chức đều bình đẳng - mọi người đều có quyền tạo, sử dụng, kiếm tiền và tận hưởng các dịch vụ trên dApps như nhau.

Không cần tin cậy (Trustless)

Thay vì đặt niềm tin vào một công ty công nghệ sở hữu và vận hành dịch vụ trực tuyến trên Web2, các nền tảng phi tập trung hình thành nên Web3 cung cấp giao diện minh bạch và không cần tin cậy cho sự tương tác của người dùng. Các ưu đãi dưới dạng token được thiết kế trong các hoạt động, khuyến khích hoạt động tối ưu từ tất cả các bên liên quan và loại bỏ sự tập trung quyền lực hoặc niềm tin vào bên thứ ba.

Thanh toán phi tập trung bằng tiền điện tử

Thay vì dựa vào các loại tiền tệ truyền thống và hệ thống ngân hàng thông qua các trung gian, Web3 chạy bằng tiền điện tử làm nhiên liệu kinh tế. Nhờ tiền điện tử, việc thanh toán trên các dịch vụ Web 3.0 nhanh hơn, rẻ hơn và ngang hàng hơn. Tính năng này cũng giúp Web3 dễ tiếp cận hơn đối với lượng lớn người dân toàn cầu không có tài khoản ngân hàng, những người trước đây không có quyền truy cập vào các phương thức giao dịch tài chính trực tuyến trên Web2.

Bảo mật và sự riêng tư

Công nghệ blockchain hỗ trợ Web3 mang lại tính bảo mật bằng mật mã cho ứng dụng và sức mạnh của bản chất bất biến của blockchain. Ngoài ra, hợp đồng thông minh, được sử dụng để lập trình dApp trong thế giới Web 3.0, cung cấp mức độ xác minh và tính minh bạch cao hơn trong mã - điều mà các ứng dụng Web2 không cung cấp. Kết quả là, các giải pháp Web 3.0 ngày càng được tin cậy.

Khả năng mở rộng

Web 3.0 được thiết kế để có khả năng tương tác cao hơn vì nó có thể kết nối liền mạch với nhiều hệ thống và công nghệ. Điều này làm cho công nghệ có khả năng mở rộng cao hơn, đồng thời mang lại sự tiện lợi hơn khi di chuyển từ công nghệ cũ. Ngoài ra, tính linh hoạt giúp việc tích hợp các ứng dụng và nền tảng khác nhau trở nên dễ dàng hơn - một hạn chế cơ bản của công nghệ Web2.

Đáp ứng và trực quan

Một trong những điều tuyệt vời nhất về Web 3.0 là đang được phát triển cùng với các công nghệ mới nổi như trí tuệ nhân tạo (AI), học máy (ML) và lập trình ngôn ngữ tự nhiên (NLP). Điều này cho phép các ứng dụng Web 3.0 mang lại mức độ sử dụng trực quan cao hơn ngay từ đầu. Bên cạnh đó, việc điều chỉnh các giải pháp Web2 với các công nghệ mới nổi này còn khó khăn.

Web 3.0 có thể khó xác định nhưng nó đã tồn tại xung quanh chúng ta và việc áp dụng nó ngày càng tăng. Dưới đây là một số cơ hội hứa hẹn nhất mà Web3 mang lại:

Tài chính phi tập trung (DeFi)

Tài chính phi tập trung (DeFI) là một trong những trường hợp sử dụng phổ biến nhất của công nghệ Web3. Các giao thức DeFi như Uniswap và Aave được phát triển trên mạng blockchain giúp người dùng có thể giao dịch, cho vay, vay, kiếm tiền và làm được nhiều việc hơn với tiền điện tử ở định dạng ngang hàng mà không cần dựa vào một bên thứ ba tập trung để xử lý các giao dịch tài chính. DeFi đã cho phép những người không có tài khoản ngân hàng truy cập các dịch vụ tài chính, thực hiện giao dịch, vay tiền, giao dịch trên thị trường tiền điện tử và gia tăng lợi nhuận của họ.

Token không thể thay thế (NFT)

Cơn sốt NFT bùng nổ mạnh mẽ vào năm 2021, tuy nhiên chúng tôi sẽ chỉ tóm tắt về tiềm năng to lớn của thị trường này. Từ việc mã hóa các tài sản trong thế giới thực đến mang lại cho người sáng tạo quyền sở hữu, tính minh bạch và phần thưởng cao hơn cho những nỗ lực của họ, NFT có thể là một trong những trụ cột thiết yếu của Web3.

Lĩnh vực NFT có một trong những tiềm năng mạnh mẽ nhất trong việc đưa Web3 trở thành xu hướng chủ đạo. Từ việc hỗ trợ mã hóa tài sản trong thế giới thực và giúp chúng dễ dàng giao dịch, sở hữu cũng như quản lý trên blockchain cho đến cung cấp nhiều ưu đãi hơn cho người sáng tạo nội dung, token không thể thay thế NFT có thể làm được nhiều việc hơn khi thị trường phát triển và các trường hợp sử dụng mới xuất hiện.

GameFi

Xu hướng Play-to-Earn (P2E) đã tạo ra tiếng vang lớn trong suốt năm 2021, là công cụ giúp thu hút một tỷ lệ đáng kể người dùng mới tham gia vào ngành công nghiệp tiền điện tử và khiến mọi người biết đến Web3 nhiều hơn. Cơ sở hạ tầng phi tập trung của Web 3.0 là nơi phát triển các trò chơi blockchain mang lại sự khuyến khích cho người chơi dựa trên thời gian và công sức của họ. Đồng thời giúp các nhà phát triển trò chơi có thể kiếm được nhiều tiền hơn từ những sáng tạo của họ.

GameFi, được hỗ trợ bởi NFT, giúp việc chơi game trở nên bổ ích và hấp dẫn hơn về mặt kinh tế và là một trong những ứng dụng thú vị nhất của Web3. Các dApp game như Axie Infinity và STEPN là một trong những ứng dụng phi tập trung phổ biến nhất được sử dụng hoặc truy cập trên thị trường Web 3.0.

Metaverse

Mọi người thường nghe nói về Metaverse nhiều hơn Web3. Thực tế, Internet phi tập trung của Web 3.0 hỗ trợ metaverse.

Được xây dựng trên blockchain, các dự án metaverse tiên phong như The Sandbox, Decentraland,... cung cấp những cách thức mang tính cách mạng để tham gia vào thế giới ảo nhiều hơn bao giờ hết. Cho dù chơi trò chơi, mua sắm hay tổ chức các sự kiện ảo, các ứng dụng metaverse hiện chỉ mới nổi và còn một chặng đường dài phía trước. Metaverse, được hỗ trợ bởi công nghệ mới nổi như thực tế tăng cường (AR) và thực tế ảo (VR), có thể biến đổi cách chúng ta tồn tại và tương tác trong môi trường ảo, giúp nó trở nên thực tế như cuộc sống của chúng ta trong thế giới thực.

Mạng xã hội

Các mạng xã hội như Facebook, Instagram và Twitter đã đi đầu trong việc thúc đẩy sự tương tác trực tuyến trong Web 2.0. Tuy nhiên, chúng là một trong những lý do quan trọng nhất khiến người tiêu dùng khao khát sự riêng tư và bảo mật cao hơn mà Web 3.0 mang lại.

Không giống như các mạng xã hội Web2 tập trung, các mạng xã hội phi tập trung trong Web3 không yêu cầu dữ liệu người dùng hoặc lạm dụng chúng cho mục đích kiếm tiền như quảng cáo được nhắm mục tiêu. Một số mạng xã hội phi tập trung mới nổi bao gồm Mastodon, Audius và Steem.

Lưu trữ phi tập trung

Điện toán đám mây là một trong những vị cứu tinh lớn nhất cho doanh nghiệp và người tiêu dùng trong kỷ nguyên Dữ liệu lớn (Big Data.) này. Tuy nhiên, có một số rủi ro khi đặt dữ liệu bí mật và tin cậy vào cơ sở hạ tầng cơ sở dữ liệu tập trung như AWS để xử lý dữ liệu đó, chưa kể chi phí thuê lưu trữ đám mây trong Web2 rất cao.

Web3 cung cấp dịch vụ lưu trữ đám mây được mã hóa, luôn hoạt động, phi tập trung, tiết kiệm chi phí và dễ truy cập hơn. Các mạng dữ liệu phi tập trung dựa trên Web3 được hỗ trợ bởi các công nghệ như IPFS (Interplanetary File System) rất dễ sử dụng, có giá cả phải chăng hơn để mở rộng quy mô và cung cấp khả năng tương tác liền mạch chưa từng có trong các dịch vụ lưu trữ trực tuyến dựa trên Web2. Filecoin Và Storj là những ví dụ về các dự án Web3 hàng đầu trong lĩnh vực lưu trữ dữ liệu phi tập trung sử dụng công nghệ blockchain.

Danh tính phi tập trung

Khi việc áp dụng Web3 tăng lên trong những năm tới, danh tính phi tập trung là một con đường có thể chứng kiến ​​sự tăng trưởng bùng nổ. Không giống như danh tính truyền thống có tính chất tập trung và tách biệt, danh tính phi tập trung thông qua ví Web3 và các giao thức khác giúp bạn có thể đăng nhập và truy cập tất cả các dApp trên toàn hệ sinh thái.

Danh tính phi tập trung cung cấp cho người dùng quyền kiểm soát và quyền riêng tư cao hơn đối với thông tin riêng tư và tài sản trí tuệ của họ, khó bị hack hoặc xâm phạm và loại bỏ nhu cầu tạo tài khoản cá nhân cho từng dịch vụ trực tuyến. Một tài khoản trên ví Web3 như MetaMask hoặc Halo Wallet có thể được sử dụng trên hàng trăm, thậm chí là hàng nghìn ứng dụng phi tập trung.

Như đã thảo luận ở trên, Web 3.0 được hỗ trợ bởi công nghệ blockchain - cùng cơ sở hạ tầng hỗ trợ tiền điện tử. Các loại tiền kỹ thuật số và tài sản tiền điện tử như NFT được sử dụng để khuyến khích tiền tệ trong hệ sinh thái Web3 nhằm sản xuất nội dung do người dùng tạo.

Ngoài việc cung cấp các ưu đãi kinh tế, Web3 còn sử dụng tài sản kỹ thuật số để phân cấp quản trị. Người nắm giữ token có quyền biểu quyết trong một DAO (tổ chức tự trị phi tập trung), họ có tiếng nói về cách thức hoạt động và phát triển của một dApp cụ thể. Sự đồng thuận phân tán này làm cho việc ra quyết định trở nên minh bạch và dân chủ hơn nhiều so với dịch vụ Web2 tập trung.

Tiền điện tử dân chủ hóa việc ra quyết định giữa những người tham gia mạng và đưa ra cách cho phép phân cấp quyền sở hữu. Không giống như các thực thể tập trung thuộc sở hữu của một công ty, các giao thức phi tập trung thuộc về người dùng sử dụng và tương tác với chúng. Tài sản tiền điện tử cho phép người dùng thiết lập quyền sở hữu này thông qua việc phát hành và quản lý token gốc.

Làn sóng tiếp theo của Internet sẽ tập trung vào việc tạo và tiêu thụ nội dung cũng như khám phá giá trị của chính nó. Đây là nơi các mạng phi tập trung được hỗ trợ bởi blockchain và tiền điện tử mang lại trường hợp sử dụng hứa hẹn nhất, đảm bảo rằng mọi dịch vụ trực tuyến đều rất hấp dẫn để duy trì và phát triển. Đồng thời cung cấp giá trị có thể đo lường và định lượng cho tất cả các bên liên quan.

Web3 cung cấp một mô hình tương tác mang tính tương tác cao hơn nhiều, trong đó các doanh nghiệp và người dùng cùng tham gia và được khen thưởng cho những nỗ lực của họ. Không giống như Web2 và Web1, tiềm năng của Internet mở từ Web3 trong việc thúc đẩy sự tương tác thông qua các khuyến khích tiền tệ, quyền sở hữu phi tập trung và quản trị có thể khiến dApps trở nên trách nhiệm và toàn diện hơn, đồng thời thiết lập chúng để phát triển lâu dài.

Mỗi ngày trôi qua, sự hoài nghi và vỡ mộng của người dùng trên mạng Internet hiện tại tiếp tục gia tăng. Người dùng không còn muốn tin tưởng vào một trung gian tập trung có thể lạm dụng nội dung và dữ liệu do người dùng tạo mà họ chia sẻ.

Với Web3, người dùng và người sáng tạo lấy lại quyền kiểm soát từ cơ quan tập trung cung cấp các ứng dụng và dịch vụ trực tuyến. Với việc sử dụng semantic metadata, Web3 chắc chắn sẽ là tương lai của Internet và là con đường phía trước. Câu hỏi duy nhất được đặt ra là “Bạn có sẵn sàng tham gia không”?

1. Web 3.0 thể hiện sự thay đổi đáng kể so với bản chất tập trung của Web 1.0 và Web 2.0, cho phép không gian trên mạng phi tập trung hơn, không cần cấp phép và không cần tin cậy.

2. Thanh toán phi tập trung bằng tiền điện tử, bảo mật và quyền riêng tư nâng cao cũng như khả năng mở rộng được cải thiện là một số tính năng chính của Web 3.0.

3. Web 3.0 mang đến nhiều cơ hội, bao gồm DeFi, NFT, GameFi, Metaverse, mạng xã hội phi tập trung, lưu trữ phi tập trung và danh tính phi tập trung.

4. Đối với các nhà đầu tư tiền điện tử, việc hiểu và nắm bắt Web 3.0 là rất quan trọng vì công nghệ này có thể sẽ đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình tương lai của nền kinh tế kỹ thuật số.

5. Mặc dù vẫn còn ở giai đoạn đầu nhưng Web 3.0 có tiềm năng cách mạng hóa Internet, trong đó  người dùng là trung tâm, an toàn hơn, đồng thời trao quyền quản trị cho các cá nhân và cộng đồng.